بیش فعالی کودکان نوعی اختلال رفتاری رشد، اختلال در سیستم شناختی، هیجانی و کنترلی است که در سال‌های اخیر بسیار مورد توجه بوده است؛ در واقع وقتی شیطنت، جست و خیز، ابراز شدید و کنترل‌نشده هیجانات، سر و صدا راه انداختن هنگام بازی و البته بی‌توجهی به تذکر و هشدار اطرافیان در کودک بیش از حد طبیعی می‌شود می‌گوییم که این کودک بیش فعالی است؛ به عبارت دیگر متخصصان رفتار درمانگر همواره تاکید می‌کنند که شیطنت همیشه به معنای بیش فعالی نیست اما تحرک زیاد و نامتناسب با محیط، پرحرفی، نداشتن صبر و تحمل برای رسیدن به خواسته، انجام فعالیت‌های تخریبی و خرابکاری، پرخاشگری، بد‌خوابی و غیره از جمله مهم‌ترین علائم بیش فعالی محسوب می‌شود.
علائم بیش فعالی کودکان
موارد زیر می توانند از نشانه های بیش فعالی باشند در حالی که هیچ کدام از این نشانه ها به تنهایی یا حتی چندین مورد باهم نمی تواند نشانه کودک بیش فعال باشد. در صورت مشاهده ی این علائم برای پیگیری بیشتر به پزشک مرتبط مراجعه کنید؛ اما درباره ی زدن برچسب بیش فعالی بر کودک بسیار محتاط باشید.
-
كودك غالباً با دست هايش بازی می كند و در جايش حرکت می کند
-
قطع پی در پی گفتگو و مکالمه بزرگترها
-
كودك معمولاً كلاس را ترك می كند
-
پاسخ دادن به سؤال، پیش از آنکه جمله سؤال‌کننده به پایان برسد.
-
غالباً می دود يا می پرد و اغلب بازی يا فعاليت هايش پر سر و صداست.
-
بی صبری و بی تحملی شدید طوری که هر آنچه طلب کرد، باید در همان لحظه آن را دریافت کند.
-
اغلب بازی يا فعاليت هايش پر سر و صداست و زياد صحبت می كند.
-
مدام بی‌صبری و نداشتن تحمل برای ایستادن در صف و رعایت نوبت
-
اغلب قادر به پيگيری دستورات يا اتمام كارها نيست.
-
عصبی و حساس بودن و مرتب پایین و بالا پریدن
-
بی‌صبری و بی‌تحملی شدید طوری که هر آنچه طلب کرد، باید در همان لحظه آن را دریافت کند.
-
انجام تکلیف‌های مدرسه بدون توجه و دقت
-
نداشتن مهارتهای لازم در برقراری ارتباط‌های اجتماعی با دیگران
دلایل بیش فعالی:
علت بروز این اختلال پیچیده است و عواملی متعدد در بروز آن دخیل هستند، در این بین موضوع ژنتیک بیش از هر چیز مطرح است ، احتمالا این کودکان در بخش های مربوط به توجه و تمرکز در مغز دچار نقص جزئی هستند. از عواملی که می توانند در بروز این اختلال موثر باشند سیگار کشیدن و یا مصرف الکل در دوران بارداری توسط مادر است، حتی استنشاق تحمیلی دود سیگار توسط مادر باردار، باعث اختلال در رفتار کودک می شود. استرس مادر هم با این موضوع ارتباط دارد؛ تحقیقاتی که در این زمینه انجام شده بیانگر این است که این اختلال معمولا در خویشاوندان نزدیک این افراد هم وجود دارد. امروزه در بیشتر منابع معتبر علمی مواردی نظیر تغذیه، عوامل روان‌شناختی و رفتاری را نیز به عنوان علل زمینه‌ای در بروز بیش فعالی مطرح می‌کنند. مسمومیت ناشی از سرب حاصل از دود اتومبیل و آلودگی هوا، غذاهای محتوی مواد افزودنی مثل شیرین کننده های مصنوعی و یا رنگ دهنده های خوراکی، مواد جلوگیری کننده از فاسد شدن غذا که در بعضی از غذاهای آماده وجود دارد، نیز در ایجاد این اختلال سهیم هستند.
درمان و معالجه بیش فعالی کودکان
پدر و مادران کودکان بیش فعال اکثرا به دلیل بی توجهی کودکانشان به حرف هایشان کلافه می شوند و رفتار کودکشان اکثرا آن ها را کلافه می کنند. با کنترل و رفتار صحیح اطرافیان به خصوص والدین رفتار این کودکان قابل کنترل شده و به مرور زمان درمان خواهد شد. در صورتی که اطرافیان این کودکان به آن ها توجه شده و رفتار نادرستی از خود نشان دهند ، ممکن است این کودکان برای جلب توجه بیشتر رفتار غلطشان را با شدت بیشتری بروز داده و اوضاع خراب تر شود. همچنین کم توجهی و کم محبتی به این کودکان اثرات مخرب افسرگی در آینده را در پی خواهد داشت. بنابراین برای رشد صحیح کودک و درمان او والدین از همان ابتدا باید بر روی رفتار خود تمرکز ویژه ای داشته باشند تا با یک حرکت نادرست مانع درمان وی نشوند. کسب اطلاعات بیشتر یکی از راه های درمان این کودکان می باشد، چرا که اطلاعات بالای والدین در این راستا، درمان کودکان را به یک مسیر درست سوق خواهد داد.
والدین و اطرافیان چه نکاتی را در قبال این گونه کودکان باید در نظر بگیرند:
درمان کودکان مبتلا به بیش رفتاری ترکیبی از دارو درمانی، رفتار درمانی و کار درمانی است که رژیم غذایی مناسب نیز تاثیر بسزایی در کاهش علائم این کودکان دارد، به طوری که مشاهده شده است اگر کودکان بیش فعالی مواد غذایی سرشار از امگا سه، آهن و املاح معدنی را بیشتر دریافت کنند، تا چهل درصد علائم بیماری آن‌ها کاهش پیدا می‌کند همچنین این کودکان باید از مصرف فست‌فودها، نوشابه‌ها و مواد غذایی حاوی مواد نگه‌دارنده نیز خودداری کنند. همچنین شما به عنوان یک والد، تاثیر زیادی بر رفتار کودک خود دارید. شواهد نشان می دهند که داشتن یک رژیم غذایی سالم، ورزش کردن و انتخاب های روزانه هوشمند می تواند به کودک کمک کند علائم اختلال کم توجهی بیش فعالی را مدیریت کند. توجه به نکاتی در خانه برای پدران و مادران ضروری است و باید آن ها را رعایت کنند ، کودکان بیش فعالی به دلیل داشتن حرکات تکانشی و ناخودآگاه به شدت در معرض خطرات مختلف هستند پس ایمن سازی منازل قسمت مهمی از روند درمانی به شمار می‌آید، به عنوان مثال برای این افراد نیاز است تا وسایل شکستنی در محل مناسب قرار بگیرد، درها و پنجره ها با حفاظ مناسب مجهز گردد، وسایل تیز و برنده کاملا از دسترس خارج شود، تا حد امکان کف منزل با وسایل نرمتری مثل فرش پوشانده شود خصوصا اتاق کودک بایستی حتما با کفپوش مناسب کودکان یا فرش و موکت پوشانده شود.
اگر والدین با صحنه‌ای مواجه شوند که فرزندشان در حال پرخاش کردن و کتک زدن دوست خود است، بایستی رفتار اشتباه فرزندشان را همان جا به او متذکر شوند و از اینکه کارش موجب آزار اطرافیان می‌شود، او را آگاه سازند ، همچنین اگر کودک بتواند رفتار خود را به درستی در مهمانی کنترل کند باید از او تشکر کرد که این تشکر می تواند زبانی باشد یا او را به گردش ببرند و یا برای او هدیه ای در نظر بگیرند. شایان ذکر است که تشویق در این مرحله کمک بسیار زیادی به تکرار رفتار او خواهد کرد. از طرفی دیگر برای رفتار ناشایستش باید تنبیه نیز در نظر گرفته شود. تنبیه به هیچ وجه به معنای تنبیه بدنی نیست بلکه حذف یک محرک خوشایند است که منجر به خاموشی رفتار مورد نظر می شود.