آیا بیش فعالی در کودکان یک بیماری است؟

شاید برای همه ی ما هم پیش آمده باشد که در یک جمع با مشاهده ی کودک ناآرام و ناسازگاری که مادر خود را عاصی کرده است و باعث اذیت سایر کودکان و اطرافیان شده است. ناخود آگاه این واژه به ذهنمان رسیده باشد که  این بچه چقدر بیش فعال است، خدا به داد مادرش برسد!
اصطلاح بیش فعالی یا نقص در تمرکز(ADHD) اصطلاحی است که در برخی موارد به اشتباه به کار می رود. هر کودک پرتحرک و پر جنب و جوشی لزوما کودک بیش فعال نیست و برای اطلاق این اختلال به کودک، لازم است تا ما شناختی نسبی در باره ی این اختلال، علائم و راهکارهای مقابله یا درمان آن بدست آوریم. ما در این مطلب برآنیم تا هم به این سوال که آیا بیش فعالی در کودکان یک بیماری است پاسخ دهیم و هم مطالب مفید و کاربردی درباره ی این اختلال و روش های مدیریت آن را در اختیار خوانندگان عزیز قرار دهیم.

بیش فعالی چیست؟

بیش فعالی که به اختصار به آن(ADHD) نیز گفته می شود، نوعی اختلال رفتاری رشد، اختلال در سیستم شناختی، هیجانی و کنترلی است. به این معنا که کودکانی که متاسفانه با این اختلال به دنیا می آیند قدرت برنامه ریزی و سازماندهی به کارهای خود را مانند دیگر کودکان ندارند و این مساله باعث پایین آمدن تمرکز و توانایی یادگیری در آن ها می شود. ویژگی های بارز رفتاری در این کودکان این است که غالبا بدون فکر عمل می کنند لذا اعمال ناگهانی و غیر قابل پیش بینی در این کودکان دیده می شود، به شدت پرتحرک بوده و توانایی تمرکز و توجه بروی یک موضوع خاص را ندارند.

متاسفانه باید گفت که بیش فعالی یک اختلال است و هرگونه بی توجهی و کوتاهی والدین نسبت به این مساله تبعات بسیار بدی را برای کودکان آنها به دنبال خواهد داشت. هدف ما ترساندن شما نیست اما واقعیت این است که این کودکان در معرض خطر بالایی از شخصیت ضد اجتماعی قرار دارند. بر اساس بعضی از پژوهش های روانشناسی و جامعه شناسی درصد بالایی از افرادی که ترک تحصیل کرده و به سمت مواد مخدر و یا جرم و بزه گرایش پیدا کرده اند در کودکی علائم بیش فعالی داشته اند ذکر این نکته لازم است که در اکثریت این موارد والدین آن ها شناختی نسبت به مشکل فرزند خود نداشته و لذا هیچ راهکار یا درمانی را جهت مدیریت و برطرف نمودن این مشکل به کار نبسته اند. پس می توان به جرات گفت که با شناسایی دقیق این مشکل و استفاده از راهکارهای درمانی موثر می توان این شرایط را مدیریت نمود.

علایم بیش فعالی

مانند هر اختلال دیگری بیش فعالی نیز دارای علایم و نمونه هایی است اما نکته ای که باید به آن توجه داشت این است که هیچ کدام از این علائم به تنهایی و یا حتی چندین مورد در کنار هم نشانه ی قطعی بیش فعالی نیست بلکه بهتر است با مشاهده ی چند مورد از علائم زیر به یک پزشک و یا روانپزشک مراجعه و از او راهنمایی بخواهید. از علائم بیش فعالی به موارد زیر می توان اشاره نمود.

•  تحرک و جنبش مداوم و بی وقفه.
•  پاسخ دادن به سوال قبل از به پایان رسیدن سوال.
•  انجام تکالیف مدرسه بدون دقت و توجه کافی.
•  بی صبری آشکار و عدم تحمل صف.
•  حساس و عصبی بودن بیش از حد.
•  پرحرفی و قطع پی در پی مکالمه ی دیگران.
•  دائم از این شاخه به آن شاخه پریدن.
•  عدم توانایی برقراری ارتباط درست اجتماعی با افراد.
•  هل دادن کودکان و بر هم زدن بازی آن ها.
•  گم کردن وسایل شخصی.
•  بی صبری شدید برای دریافت فوری هر چیزی که طلب می کند.

انواع بیش فعالی

این اختلال خلقی در کودکان به دو صورت بروز می کند که بسته به میزان و درصد هر کدام راهکارهای درمانی خاصی را می طلبد. در ادامه به بررسی انواع بیش فعالی خواهیم پرداخت.

نوع اول بیش فعالی(HD)

کودکانی که در این گروه جای می گیرند معمولا مشکل توجه ندارند اما به شدت پر تحرک و در حال جنب و جوش هستند و به اصطلاح از دیوار راست بالا می روند. از دیگر علائم می توان به موارد زیر اشاره نمود

•  ناتوانی در نشستن در یک جای ثابت.
•  تمایل بالا به تخریب.
•  بالا پایین پریدن های مداوم با سروصدای بالا.
•  پر حرفی.
•  پاسخ سریع به سوال پیش از پایان آن.
•  ناتوانی در رعایت نوبت و عدم تحمل انتظار.
•  انجام اعمال تکانشی و بدون فکر.

 نوع دوم بیش فعالی(ADD)

برخلاف نوع اول در این بیش فعالی کودک فعالیت بالایی ندارد در مقابل از نقص توجه و تمرکز رنج می برد. از جمله علائم بیش فعالی این دسته از کودکان عبارتند از:

•  عدم حفظ تمرکز بیش از5 دقیقه.
•  ناتوانی در گوش دادن فعال به سخنان دیگران.
•  ارتکاب به اشتباه از روی بی توجهی.
•  فراموشکاری.
•  کم خوابی.
•  ناتوانی در سازماندهی برنامه ها.
•  گم کردن وسایل شخصی.

بیش فعالی نوع سوم

در میان انواع بیش فعالی نوع سوم، نوع ترکیبی بیش فعالی است که تمام علایم و نشانه های هر دو گروه را توأمان دارد. فراوانی این نوع اختلال از انواع دیگر بیشتر است. این کودکان از نظر فعالیت بالا و توجه و تمرکز پایین دچار مشکل هستند.

تشخیص بیش فعالی

تشخیص بیش فعالی بهتر است توسط فرد متخصص در این حوزه صورت گیرد اما آنچه که می تواند در فرآیند تشخیص به والدین کمک کند توجه به نکات زیر است.

•  فرد حداقل 6 نشانه از نشانه ها و علایم ذکر شده را داشته باشد.
•  این نشانه ها به مدت 6 ماه در بیش فعالی نوع اول و نه ماه در بیش فعالی نوع دوم تداوم داشته باشد.
•  کودکان مشکوک به این اختلال حداقل 5 سال سن داشته باشند.
•  شروع علائم قبل از 7 سالگی باشد.

درمان بیش فعالی

در پاسخ به این سوال که آیا بیش فعالی در کودکان یک بیماری است و درمان آن چیست باید گفت، درباره ی درمان بیش فعالی آنچه لازم به ذکر است این است که دوره ی درمان این نوع از اختلال طولانی مدت است و نیاز به صبر و تحمل و پیگیری مداوم دارد درمان بیش فعالی نیز به دو دسته ی درمان های غیر دارویی و درمان های دارویی تقسیم می شود که بخش اعظم این درمان در حدود 90% به صورت غیر دارویی است. درمان های دارویی بهتر است به صورت کوتاه مدت و با تجویز و مشورت یک روانپزشک صورت گیرد.