امروزه با توجه به بالا رفتن نرخ مشارکت مادران در نیروی کار انسانی، نیاز به‌مراقبت‌های اولیه در مهدکودک بیشتر احساس می‌شود. برآوردهای اخیر نشان می‌دهد، قریب بر دو سوم کودکان 3 تا 5 ساله در سطح بین‌المللی مراقبت در مهدکودک را تجربه کرده‌اند. با توجه به میزان بالای استفاده از مهدکودک، والدین انتظار دارند مهدکودک نقش مهمی در رشد اجتماعی و فکری کودکان داشته باشد و متخصصان هم سعی کرده‌اند به والدین اطمینان دهند که خدمات و آموزش‌های ارائه شده در مهد تأثیر بسزایی در رشد فکری، شناختی و اجتماعی کودکان خواهد داشت.
با وجود گسترش مهدکودک‌ها و پیشرفت آموزش کودکان یک سؤال جنجالی که والدین هنگام ورود فرزندانشان از سه تا پنج سالگی مواجه هستند این است که آیا آنها را به مهدکودک بفرستند یا نه. تأثیر مهدکودک بر رشد فکری کودکان یک موضوع بحث‌برانگیز است. درحالی‌که برخی والدین مهدکودک را یک تجربه اساسی و الزامی برای کودک خود می‌دانند، برخی دیگر نظر متفاوتی دارند و مانع رفتن کودک خود به مهدکودک و حتی پیش دبستانی می‌شوند.
به سختی می‌توان انکار کرد که مهدکودک تأثیر چشمگیری در رشد کودکان دارد. اگر این‌طور نبود، والدین فرزندان خود را به مراکز مختلف مراقبت، مهدکودک و پیش‌دبستانی نمی‌فرستادند. یکی از انواع آموزشی که تأثیر بسیاری در رشد فکری کودک در مهدها دارد آموزش غیرمستقیم همراه با دیگر کودکان است. در آموزش غیرمستقیم هدف وسعت پیدا می‌کند و مفاهیم متعدد و گوناگون می‌شوند. هر کودک هرقدر که بخواهد و بتواند کشف می‌کند و یاد می‌گیرد. محدوده‌ای برای او تعیین نمی‌شود. کودک در فعالیت‌ها بیشتر آزادی دارد. آموزش برایش بیشتر جنبه بازی و سرگرمی پیدا می‌کند. امتحان و نمره‌ای هم در کار نیست.
به طور کلی، آموزش غیرمستقیم با روحیه کنجکاو فعال کودک سازگارتر است و او را به شوق و ذوق بیشتری برای اکتشاف و یادگیری برمی‌انگیزد، در آموزش غیرمستقیم می‌توان برنامه مشاهده و فعالیت را تنظیم کرده و بچه‌ها را به تفکر و مشاهده دقیق‌تر واداشت در حالی که این نوع از آموزش در منزل کار دشواری است و برای همه والدین میسر نیست.
خصوصیات کودکان 3 تا 5 سال و تاثیر مهد بر این خصوصیات
در سن 3 تا 5 سالگی کودکان دارای ویژگی‌های خاصی هستند مانند: فعالیت و جنب و جوش بالا، نیاز به استراحت، عادت به استفاده از یک دست، داشتن دوستان بسیار، دارای تخیل بالایی هستند و حسادت در میان آنها بسیار شایع است. با وجود این ویژگی‌ها والدین انتظار دارند، با ثبت‌نام بچه‌ها در یک مهدکودک، تأثیر مهد را در رشد فکری فرزندان خود ببینند این در حالی است که ممکن است این تأثیر در سال‌های آتی خود را نشان دهد.
والدین معمولاً انتظار دارند علاوه بر مراقبت‌های اساسی روزمره، توسعه صلاحیت اجتماعی بچه‌ها، ایجاد الگوی رفتار اخلاقی و آمادگی کافی برای مدرسه به فرزندانشان آموزش داده شود. امروزه والدین حتی اگر بتوانند به تنهایی فرزند خود را پرورش دهند، او را به مهدکودک می‌فرستند. خواسته‌های والدین تغییر کرده است، آنها فقط به مراقبت از فرزندان خود نیاز ندارند. آنها از متصدیان مهدکودک انتظار دارند که فرزندان خود را آموزش دهند. طرفداران آموزش جایگزین آموزش در منزل، تعجب می‌كنند كه چگونه می‌توانند فرزندان خود را به غریبه‌ها واگذار كنند. با تکیه بر صلاحیت سرپرستان مهدکودک بیش از خودشان ممکن است به عنوان تلاش والدین برای فرار از مسئولیت تربیت فرزندانشان تعبیر شود. با این وجود تعداد کودکانی که در مهدکودک ثبت نام کرده‌اند قابل توجه است.
بر اساس آمار منتشر شده از موسسه آمار یونسکو، بیش از صد و سی و دو میلیون کودک در مهدکودک‌ها و پیش‌دبستانی در سراسر جهان در سال 2007 ثبت نام کرده‌اند. در کشورهایی مانند مجارستان، سودان، هند و فیلیپین، ارسال بچه‌ها به مهدکودک‌ها نه تنها محبوب، بلکه اجباری است. در پنجاه سال اخیر، آموزش پیش دبستانی در کودکستان‌ها یا مهدکودک‌ها در کشور ما نیز در نتیجه نیازها و تغییرات اجتماعی و اقتصادی ضرورت پیدا کرده و گسترش بسیاری پیدا کرده است.
دانشمندان معاصر دیدگاه یکپارچه‌ای در مورد تأثیر مهدکودک بر رشد فکری کودک ارائه نمی‌دهند بلکه جنبه‌های مختلف آموزش در مهدکودک‌ها را ارزیابی می‌کنند.
همان‌طور که گفته شد، رشد فکری، عاطفی و اجتماعی در سال‌های اولیه کودکی، نتایج مثبتی بر روند زندگی بزرگسالی کودکان دارد بنابراین رویکردهای آموزشی در مهدکودک‌ها با محوریت رشد فکری و همچنین رشد تحصیلی می‌توانند بسیار مؤثر باشد. متأسفانه در کشورهای درحال توسعه، بسیاری از کودکان زیر پنج سال بر اثر آموزش ندیدن پیش از دبستان و یا آموزش غیر اصولی، نمی‌توانند به پتانسیل توسعه رشد فکری خود دست یابند.
برای کودکان زیر پنج سال، تحریک فکری، شناختی و روانی ممکن است برای رشدفکری، روانی و عصبی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار باشد. تحقیقات انجام شده در ایالات متحده، جایی که گزینه‌های آموزش و پرورش در اوایل کودکی (ECE) مانند پیش‌دبستانی‌ها و مهدکودک‌ها امری عادی است، نشان می‌دهد که ECE می‌تواند به کودکان کمک کند مهارت‌های لازم برای موفقیت تحصیلی را در زندگی بعدی کسب کنند. متأسفانه در کشورهای در حال توسعه، گزینه‌های ECE اغلب محدود بوده و تحقیقات در مورد تأثیر ECE در این زمینه محدودتر است. محققان برای بررسی این شکاف، تأثیر مهدکودک بر رشد فکری کودک در روستاهای، هند را ارزیابی کرده‌اند و برای مدتی تعداد 88 کودک بین 5/3 تا 5/5 سال از فقیرترین خانواده‌ها را تحت آموزش فکری و شناختی قرار دادند.
محققان بعد از گذشت دو سال از مهدکودک، داده‌های مربوط به رشد فکری و شناختی کودکان در بهار 2018 را جمع آوری کردند. نتایج بهار 2018 حاکی از آن است که آموزش‌های ارائه شده در مهدکودک تأثیر مثبتی بر عملکرد کودکان در انواع تست‌های رشد فکری و شناختی او داشته است.
رشد فکری و شناختی کودک در مهدکودک
این کودکان به طور متوسط 82/0 انحراف معیار بهتر از کودکان در گروه مقایسه در آزمون‌های شناختی که شامل موضوعاتی ازجمله ریاضی، زبان، حافظه، مهارت‌های حرکتی، استدلال و خلاقیت است، نمره دادند. این بدان معناست که آموزش‌های دیده‌شده در مهدکودک باعث شده ضریب هوشی کودکان آموزش‌دیده به سایر کودکان دو چندان شده باشد.
توسعه اجتماعی – حرکتی کودک در مهد کودک
رشد اجتماعی - حرکتی از طریق یک نظرسنجی انجام شده برای والدین اندازه‌گیری شد. ازجمله سؤالاتی در مورد رفتار فرزندشان، ثبات عاطفی، بیش فعالی، تعامل با همسالان، اجتماعی بودن، میزان همکاری با اطرافیان بود که در این نظرسنجی نیز رشد دو برابری کودکان آموزش‌دیده در مهدکودک را نشان می‌دهد.
شواهد تحقیق از این عقیده حمایت می‌کنند که مراقبت بهتر از کودک با بالا بودن رشد فکری و شناختی کودکان ارتباط دارد. مطالعات بی‌شماری اثرات کوتاه مدت کیفیت مراقبت از کودک را بر رشد فکری و شناختی کودکان در طول دوره مهدکودک نشان داده‌اند.
علاوه بر این تحـقیقـات نشـان می‌دهند که کـودکـانی کـه از آموزش‌های مهدها و یا مراکز پیش‌دبستانی برخوردارند در بسیاری از شاخص‌های آسیب‌زای زندگی و اجتماعی ازجمله بزهکاری، طلاق، افت تحصیلی، مسائل اخلاقی و جزء آن حداقل 20 درصد نسبت به دیگران وضع مطلوب‌تری دارند؛ همچنین از شاخص‌های مولد بودن ازجمله ابتکار، تحقق عمل، استقلال، هویت جنسی، زیرساخت اخلاقی در همین سنین پی‌ریزی می‌شود.