بیشتر مشکلاتی که برای کودکان اتفاق می افتد در دوران نوزادی است زیرا سیستم ایمنی بدن آنها به نسبت بزرگسالان ضعف دارد و حتی بیماری هایی چون آنفولانزا هم توانایی بوجود آوردن عوارضی جدی را در نوزادان دارد. یکی از اصلی ترین این مشکلات، اختلال مربوط به شنوایی است که یا مادر زادی است یا نشأت گرفته از بیماری هایی چون اوریون، مننژیت، آنفلوآنزا، سرخک و تعداد زیادی دیگر از بیماری های ویروسی است. پس اگر این مشکلات در زمان درست و مناسب غربالگری و شناسایی شوند در روند درمان آنها تسریع و همچنین باعث پیشگیری از عارضه های بعدی می شوند.
در باب این موضوع حیاتی با دکتر احمدرضا ناظری، دکترای شنوایی شناسی و عضو هیأت علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی صحبت کردیم که در ادامه به آن می پردازیم.
غربالگری اختلالات شنوایی در نوزادان چقدر مهم است؟
می دانیم که شنوایی که جزء حواس پنج گانه هر انسانی است از نظر برقراری ارتباط بسیار حس مهمی است و در صورت کاملا سالم نبودن این حس، اختلالات ارتباطی را در پی خواهد داشت و حتی می تواند در نظام ارتباطی زندگی شخص اختلال وارد کند. پس باید در همان زمان های اولیه بدو تولد، به شناسایی و ارزیابی اختلالات ممکن شنوایی با وجود هر کیفیت و کمیتی بپردازیم .
برای رسیدن به این هدف به امکاناتی نیاز است که البته امروزه با توجه به پیشرفت تکنولوژی این امکانات در دسترس می باشد. پس این باور از طرف پزشکان وجود دارد که در همان زمان های ابتدایی زندگی نوزاد، تست و ارزیابی شنوایی وی باید انجام شود. هم اکنون برنامه ای جامع بنام برنامه جامع غربالگری شنوایی نوزادان که در کشور های توسعه یافته سراسر جهان لازم است، در ایران نیز در حال انجام است. اهمیت این کار بسیار بالاست چون هر چه اختلالات شنوایی زود تر مشخص شوند و در زمان مناسب اقدامات توانبخشی برای آن آغاز گردد، از عارضه های بعدی که به سراغ زبان و گفتار می رود، جلوگیری می شود.
غربالگری ناشنوایی در بین نوزادان بسیار برای به موقع متوجه شدن و شناسایی ناشنوایان و زمان مناسب برای درمان آن مهم است که تایم طلایی برای مشخص شدن ناشنوایی یا کم شنوایی در آن ها از بدو تولد تا شش ماه بعد آن است. پیش از این ها که تست های غربالگری وجود نداشت خانواده ها بعد از چهار یا پنج سال تازه متوجه مشکلات شنوایی در کودکان می شدند و آن زمان برای درمان سراغ پزشک می رفتند که برای درمان دیر شده بود و آنها تا آخر عمر ناشنوا می ماندند.
لازم به ذکر است که علاوه بر درمان بهتر و کامل تر ناشنوایی و رفع این مشکل در صورت زود مراجعه کردن به پزشک، هزینه های توانبخشی بعد از درمان کامل نیز کاهش می یابد .
آیا اختلالات شنوایی، اختلالات زبان و گفتار را نیز به دنبال دارد؟
بله. همانطور که همه ما می دانیم گفتار و شنوایی به نوعی لازم و ملزوم هم هستند. در صورتیکه که شخصی دارای شنوایی خوبی باشد، گفتار او هم خوب است و هر چقدر که در شنوایی اش مشکل داشته باشد به نسبت همان مقدار دچار مشکل در پیشرفت، تکمیل و شکل گیری درست گفتار می شود. پس این مورد حساسیت خاصی به دنبال دارد.
ترتیب انجام غربالگری که در بدو تولد انجام می شوند، چگونه است؟
با توجه به پیشرفت فناوری و مهیا بودن این فناوری های جدید برای پزشکان، نوزادان حتی قبل از مرخص شدن از بیمارستان پس از تولدشان تحت تست غربالگری شنوایی قرار می گیرند و با این تست ها شکل و وضعیت حلزون گوش نوزاد که بخش گیرنده صدا در سیستم شنوایی بدن انسان است، تشخیص داده می شود. با این کار عملکرد حلزون برای پزشک مورد بررسی قرار می گیرد که آیا عملکرد سلول های مویی داخل آن درست است یا نه. جالب است بدانید که بخش گیرنده صدا در سیستم شنوایی یا همان حلزون در کنار انتقال صدا و تبدیلش به انرژی الکتریکی، خود به تولید انرژی می پردازد. با تست غربالگری، پزشک این انرژی را ثبت و بررسی می کند که تشخیص دهد حلزون گوش نوزاد کار خود را انجام می دهد تا شنوایی اش سالم باشد یا نه.
برنامه ای که برای غربالگری جامع نوزادان در نظر گرفته شده است سه مرحله دارد؛ در مرحله اول که غربالگری است نوزادان سالم و نوزادانی که لازم است بررسی های بیشتری روی آنان انجام شود، تمیز داده می شوند. مرحله دوم ورود نوزاد به فاز تشخیصی است که توسط تکنولوژی های مرتبط با این زمینه حتی بدون نیاز به جواب مستقیم نوزاد، وضعیت شنوایی اش با دقت خیلی بالایی مورد بررسی قرار می گیرد.
این مرحله آنچنان زمان بر نیست و تقریبا ۳۰ الی ۴۵ دقیقه بطول می انجامد. اما نوزاد باید در آرامش باشد و بهتر است که خواب باشد چرا که این آزمون ها در حالت آرامش آنها انجام می گردد. البته با پیشرفت تکنولوژی این روزها این امکان فراهم شده تا بدون این شرط هم، این مرحله انجام شود اما پزشک می تواند طبق نظر متخصصان بیماری های اطفال و نوزادان از داروهای خواب آور هم بهره گیرد.
مرحله سوم یا فاز مداخله
نوزاد پس از رد کردن مرحله دوم برای شناسایی نوع اختلال شنوایی اش و تشخیص این مسئله که مشکل شنوایی او قابل درمان نیست به این مرحله وارد می شود که باید توانبخشی شنوایی بخاطر مهم بودن گفتار و زبان برایش آغاز گردد. آغاز این مرحله بیشتر اوقات با سمعک است و تعداد زیادی از کودکان به سمعک جواب مثبت می دهند که مدیریت مناسبی در راه توانبخشی شنوایی شان برای شکل گیری مناسب گفتار و زبان انجام می گردد. اما گروهی از نوزادان که دچار اختلال شنوایی بسیار شدید هستند حتی با وجود قوی ترین سمعک ها هم به آن جواب مثبت نمی دهند و مشکلشان باقی می ماند.
در صورت بروز چنین مشکلی فناوری دیگری بنام کاشت حلزون روی کار می آید که خبر خوب این است که ایران نیز جزء کشور های پیشرفته این فناوری است. پس می توان گفت که زین پس کودک کر و لالی وجود نخواهد داشت.
درمان اختلالات شنوایی از راه کاشت حلزون چه مقدار موفقیت آمیز است؟
درمان هم با استفاده از سمعک هم از طریق کاشت حلزون کاملا موفقیت آمیز است و ایران در این حوزه نظام توان بخشی شنوایی سطح بالایی دارد.
آیا والدین به سادگی با استفاده کودکانشان از سمعک کنار می آیند؟
یکی از سختی های کار پزشکان وقتی است که به والدین اطلاع می دهند که کودکشان بخاطر اختلال در شنوایی اش باید از سمعک استفاده کند . پزشکان باید با زمینه چینی مناسب و با مشاوره درست ، به راهنمایی و افزایش اطلاعات مورد نیاز والدین بپردازند. که البته والدین نیز زود با این مطلب که نوزاد یا کودکشان باید از سمعک استفاده کند، کنار می آیند.
تشخیص و انجام مراحل درمان چقدر وقت دارد؟
قرارداد جهانی این گونه است که باید تا سن سه ماهگی نوزاد تشخیص اختلال شنوایی صورت گیرد و تا شش ماهگی نیز برای کودکان دارای این اختلالات وارد مرحله مداخله شده باشد. چرا که پزشکان برای شکل گرفتن زبان و قدرت گفتار و ارتباط ، یک زمان طلایی یا دوره بحرانی ای دارند که در صورت گذشتن از آن زمان ، آنگاه سیستم عصبی مرکزی پذیرنده خوبی جهت تغییر نخواهد بود. پس اصلی ترین پیام و توصیه به والدین کودکان با این اختلالات، زودتر آماده کردن فرزندشان برای آغاز فرآیند توان بخشی شنوایی است تا پزشکان بتوانند راحت تر به نتیجه مطلوب دست یابند.
علائم کم شنوایی نوزاد
به سری جواب های ابتدایی نوزاد به سر و صدا و شلوغی را جواب های رفلکسیو می نامند. به این معنا که تا یک یا دو ماهگی ، او عکس العملی ناگهانی به صداهای بلند نشان می دهد برای مثال پلکش را باز می کند یا می بندد ، پاهای خود را جمع می کند و ... . ولی پس از دو ماهگی این جواب ها با جهت یابی همراه است به این صورت که توانایی تشخیص چپ و راست یا بالا و پایین را به قدری دارد و همینطور با افزایش سنش در این جهت یابی ها با دقت تر می شود.
مسئله ای مهم که والدین اکثرا به آن توجه نمی کنند این است که با درآوردن صداهایی چون قان و قون از نوزاد ، وضعیت شنوایی و تشخیص داده نمی شود چرا که در این مورد آنچنان تفاوتی بین نوزاد ناشنوا یا سالم وجود ندارد. این اتفاق در بعضی خانواده ها دیده شده است که آنان طبق این صداهایی که نوزاد تولید می کند ، گمان کردند که نوزاد آنها مشکلی از لحاظ شنوایی ندارد. آنچه که باید آن را مهم و با ارزش دانست ، توجه به جواب های رفلکسیو و جواب های جهت دار است که بسیار مهم هستند و والدین را در راه متوجه شدن اختلال شنوایی نوزاد یاری می رساند.